Exoten

De Japanse duizendknoop, een exotische plant duikt overal op, langs alle belangrijke transportassen in Vlaanderen, zowel over land als over water. Als beheerder van de bevaarbare waterlopen, wordt ook de De Vlaamse Waterweg nv geconfronteerd met de Japanse duizendknoop en andere duizendknoopsoorten. Welke maatregelen nemen we om de plant te bestrijden?

De Japanse duizendknoop is een ‘exoot’: een soort die van oorsprong niet in Vlaanderen voorkomt maar zich door toedoen van de mens hier (bewust of onbewust) heeft gevestigd. Er zijn wel meer uitheemse soorten in Vlaanderen, en de meeste veroorzaken geen problemen. Een minderheid zorgt echter wel voor moeilijkheden. Dat is zo in het geval van de Japanse duizendknoop, de Sachalinse en Boheemse duizendknoop. We spreken dan van ‘invasieve’ exoten.

Dijken ideale habitat voor duizendknoop

Dijken zijn een ideale groeiplek voor de duizendknoopsoorten. De duizendknoop kan niet zo goed tegen schaduw, maar op de dijken kiezen we uit veiligheidsoverwegingen net voor lage vegetatie, en niet voor bomen die schaduw geven. Zodra de plant zich vestigt, groeit hij veel sneller dan de omringende vegetatie en heeft zo een concurrentievoordeel. Met zijn grote bladeren maakt hij het andere, lagere planten bovendien onmogelijk om licht op te vangen en te groeien. Wat overblijft is een eentonig landschap van duizendknoop met daaronder een kale bodem.

Waarom dat een probleem is? Dijken zijn in de eerste plaats veiligheidsconstructies die ons moeten beschermen. De eerste beschermingslaag op de helling van zo’n dijk is de grasmat, waarbij het gras ‘dakpansgewijs’ gaat platliggen wanneer water over de dijk stroomt bij extreme weersomstandigheden en zo de kracht van het water breekt. Hoe soortenrijker deze grasmat, hoe erosiebestendiger ze is, en hoe minder kans op een dijkbreuk. Een soortenrijke grasmat betekent dus een win-win situatie: zowel ecologie en veiligheid is erbij gebaat. De Vlaamse Waterweg nv streeft de instandhouding en versterking van dit soort vegetaties dan ook na op de dijken. Maar de duizendknoop strooit roet in het eten. Onder de planten rest niets dan een kale bodem waardoor aan de ene kant de erosiebestendigheid van de dijk vermindert en aan de andere kant een eentonige vegetatie zonder diversiteit tot stand komt.

Voorlopig is de strijd nog niet gewonnen

Er is nog geen goede bestrijdingsmethode voor de verschillende duizendknoopsoorten gekend. Tot voor kort werd op de dijken langs de bevaarbare waterlopen een gericht maaibeheer toegepast, waarbij het maaisel meteen afgevoerd werd. Na evaluatie bleek dat deze methode de verspreiding van de plant eerder in de hand lijkt te werken dan te stoppen. Door het maaien wordt de duizendknoop gestimuleerd om ondergronds via haar wortelstokken betere oorden op te zoeken en uit te breiden. Dat het wortelstelsel van de plant zich enorm vertakt, zowel in de diepte als in oppervlakte, maakt de bestrijding er niet makkelijker op. Ook kunnen kleine worteldeeltjes die wegspringen tijdens het maaien een bron zijn van nieuwe verspreiding. Kleine stukjes van de wortelstokken zijn al voldoende om de duizendknoop op een andere locatie wortel te doen schieten.

Daarom werd, na advies van het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek (INBO), overgegaan op een nulbeheer, tot er een betere bestrijdingsmethode bekend is. Dat nulbeheer houdt in dat we plekken waar de duizendknoop geconcentreerd voorkomt, bewust sparen van elke vorm van beheer. Enkel wanneer het strikt noodzakelijk is (bijvoorbeeld om signalisatie vrij te houden), maaien we de plant. Aan de waterkant, tussen de breuksteen, is het bovendien extra complex om de duizendknoop te bestrijden. Het gebruik van pesticiden zo dicht bij de waterloop is niet toegelaten. De plant uitsteken met de schop of maaien onderaan het talud vlak bij de rivier is ook zeer moeilijk. Nieuwe, kleine haarden worden wel gericht aangepakt. Maar ook dit vraagt een langdurig en consequent beheer.

Proefprojecten 

De Vlaamse Waterweg nv is naarstig op zoek naar goede bestrijdingsmethoden. Daarnaast wisselen we ervaring uit en stemmen af met andere (water)wegbeheerders, zoals het Agentschap Wegen en Verkeer, en bekijken waar we kunnen samenwerken. Zo maken we deel uit van een werkgroep Invasieve Uitheemse Soorten waarin met verschillende beheerders de problematiek van invasieve exoten, waaronder de duizendknopen, bespreken en nieuwe methodes van nabij opvolgen.

De Vlaamse Waterweg nv test verschillende methoden op het terrein in samenspraak met het INBO. Een eerste methode, is het ‘kneuzen’ van de Japanse duizendknoop door er met een voertuig met rupsbanden over te rijden. Dit project voeren we uit ter hoogte van Fort Sint-Marie, in Zwijndrecht. Op het eerste zicht lijkt dit de plant inderdaad te verzwakken en schiet hij niet opnieuw op in hetzelfde groeiseizoen. De toekomst moet uitwijzen of deze maatregel echt efficiënt is. Daarnaast loopt ter hoogte van het gecontroleerd overstromingsgebied de ’Polders van Kruibeke’ ook een project waarbij we de duizendknoop uittrekken en uitspitten, maar over de effectiviteit daarvan kunnen we nog maar weinig zeggen. De oplossing zal vermoedelijk een combinatie van verschillende bestrijdingstechieken worden. Intussen zullen fietsers en wandelaars nog even de groene muur van duizendknoop tegenkomen op hun tocht langs de waterweg.

Niet alleen 

Niet enkel de duizendknoopsoorten veroorzaken problemen. Het aantal uitheemse soorten is de afgelopen jaren sterk gestegen. Vaak zie je ze verschijnen naast (water)wegen omdat ze meereizen met personen of goederen. Of ze ontsnappen uit de kweek of gevangenschap. Soms worden ze ook ingevoerd (bijvoorbeeld als sierplant) zonder dat men zich bewust is van het invasieve karakter. De Vlaamse Waterweg nv bestrijdt dus niet enkel de duizendknoop, maar ook soorten zoals de Reuzenberenklauw die brandwonden kan veroorzaken.

Voor de invasieve waterplanten zoals Waterteunisbloem, Grote Waternavel en Parelverderkruid die hinder kunnen veroorzaken voor de scheepvaart werkte De Vlaamse Waterweg nv samen met VMM.

Meer info over exoten, vind je via deze link. Meer info over de duizendknoopsoorten, vind je hier.