Sanering Cokeries du Brabant

Update - mei 2023

Het noordelijk deel van de vijverzone is ondertussen succesvol gesaneerd. Deze zone is volgens planning aangevuld met propere grond en opnieuw aangeplant met bomen en struiken. Er staat al enige tijd weer water in het noordelijk vijverdeel en het natuurherstel is begonnen.

De ontgraven vervuilde grond uit de vijverzone werd tussentijds opgeslagen en voorbehandeld op het braakliggend terrein ten noorden van Caterpillar. De laatste grondhopen worden momenteel afgevoerd. Aansluitend zullen de saneringswerken van dat noordelijk deelterrein starten, door dezelfde aannemer DEME Enviromental, die al bezig is met enkele voorbereidingswerken.

De Vlaamse Waterweg nv beschikt over een conform verklaard bodemsaneringsproject voor de vijverzone en startte met de saneringswerken in augustus 2022. 

Voor het noordelijke deel van de site (het voormalige Total-terrein) werd het bodemsaneringsproject in juli 2022 ingediend bij de OVAM. Hetzelfde geldt voor het bodemsaneringsproject dat apart voor de grachten is opgesteld. Tegelijk zal de concessionaris voor dit deel van de site een aangepaste omgevingsvergunningsaanvraag indienen voor de ingebruikname van dit terrein na de saneringswerken. In de loop van augustus worden normaal gezien deze projecten raadpleegbaar tijdens het openbaar onderzoek.

Meer informatie over het volledige bodemsaneringsproject op de site Cokeries du Brabant kan je hieronder terugvinden.

Zijn hiermee nog niet al je vragen beantwoord, ga dan eens kijken in de rubriek “Vraag & Antwoord”.  

Het project in een notendop
Situering van de projectzone
Historiek van het terrein
Cokesfabriek vervuilde grond en grondwater
Opstart bodemsaneringsproject
Aanpak van de saneringswerken per zone
Timing en fasering van sanering vijverzone
Minderhindermaatregelen tijdens de werken
Wie is wie?
Heb je nog vragen?

Het project in een notendop

Op het terrein bevond zich tot begin van de jaren 1970 een cokesfabriek, ook wel gekend als ‘Cokeries du Brabant’. In 1969 heeft de rechtsvoorganger van De Vlaamse Waterweg nv het terrein gekocht. Tussen 1971 en 1975 werden de installaties en gebouwen van de cokesfabriek afgebroken. Daarna werd het terrein in gebruik genomen door andere bedrijvigheden. De Vlaamse Waterweg nv is nog steeds eigenaar van het terrein.
De hoofdactiviteiten van de cokesfabriek waren gevestigd op de percelen waar nu Caterpillar en Saint-Gobain Weber liggen. Het noordelijke terreindeel werd voornamelijk gebruikt voor de opslag van steenkool en de geproduceerde cokes.
De jarenlange activiteiten van de cokesfabriek verontreinigden de bodem van het terrein met o.a. teer en cyaniden, alsook het grondwater buiten het terrein.

De historische verontreiniging in de grond en het grondwater ontstaan door de cokesfabriek is uitgebreid onderzocht door staalnames en bestudeerd in verschillende rapporten. We weten dat de verontreiniging zich in oostelijke richting in het grondwater verspreidde tot onder de aanpalende Gaston Devoswijk en verder tot onder de landbouwgronden. De vervuiling heeft zich nog niet verspreid tot aan het natuurgebied dat nog verder in het oosten ligt.
De verontreiniging heeft bij normaal gebruik van de terreinen en de omliggende percelen geen gevolgen voor de gezondheid. Echter, is het niet toegelaten om grondwater op te pompen in de omgeving van de voormalige fabriek en mag je het grondwater niet gebruiken als drinkwater voor mens of dier of om gewassen te besproeien.

De volledige sanering van de verontreiniging ontstaan door de cokesfabriek, loopt in verschillende fases. Voor elke fase wordt een bodemsaneringsproject opgemaakt waarin bestudeerd wordt wat de meest geschikte techniek is om de verontreiniging aan te pakken. 
 

Situering van de projectzone

De site waar de verontreiniging ontstond, ligt ten noorden van het centrum van Grimbergen, tussen de Oostvaartdijk en de Eppegemsesteenweg, ter hoogte van de Verbrande Brug. Dit industriegebied ligt aan de rechteroever van het Zeekanaal Brussel-Schelde (kant Oostvaartdijk) en valt net binnen de grenzen van de gemeente Grimbergen.

Op het zuidelijk deel van het terrein is de voormalige exploitatie van DHL en Coffral in 2014 herontwikkeld. In de vernieuwde gebouwen en op het nieuw aangelegde terrein is nu Caterpillar actief. Op het terrein ernaast langs het kanaal bevindt zich Saint-Gobain-Weber, voorheen Beamix. Tussen het Caterpillar-terrein en de Gaston Devoswijk ligt nog een groene bufferzone met een vijver.

Het noordelijk deel van dit terrein is momenteel braakliggend.

Historiek van het terrein

Kasteeldomein werd cokesfabriek

Op het terrein bevond zich tot begin van de jaren 1970 een cokesfabriek. Deze fabriek, ook wel gekend als ‘Cokeries du Brabant’, zette steenkool om in cokes en gas. De cokes werden geproduceerd om te gebruiken bij de productie van staal. Het gas kon worden gebruikt voor verlichting en verwarming.

De hoofdactiviteiten van de cokesfabriek waren gevestigd op de percelen waar nu Caterpillar en Saint-Gobain Weber liggen. Het noordelijke terreindeel werd voornamelijk gebruikt voor de opslag van steenkool en de geproduceerde cokes.

Van steenkool naar cokes

De steenkool werd verhit tot een temperatuur van 1000 °C en zo omgevormd tot cokes. De cokes werden vervolgens afgekoeld met koelwater en opgeslagen in het cokespark.

De gassen en dampen, die vrijkwamen uit de verhitte kolen, werden opgevangen en gereinigd. Ook het koelwater werd gereinigd. Deze reinigingstappen leverden heel wat bij- en afvalproducten op. De belangrijkste zijn enerzijds teer als restproduct na de verwarming van de steenkolen en anderzijds ijzeraarde dat is gebruikt voor de zuivering van de gassen.

In teer zitten verontreinigende stoffen zoals PAK’s (bijvoorbeeld naftaleen), minerale olie en vluchtige aromaten (zoals benzeen). In de ijzeraarde werden de cyanides uit de gassen opgevangen. Cyanides zijn namelijk in hoge concentraties in de ijzeraarde aanwezig. De aanwezige cyanides zijn wel chemisch gebonden in complexen. Hierdoor zijn ze stabiel en minder toxisch dan de gevaarlijkere vrije cyanides. Deze restproducten vind je terug op vele cokes- en gasfabrieken en geven tegenwoordig bij de herontwikkeling van zo’n terreinen aanleiding tot een bodemsanering.

Afbraak cokesfabriek

In 1969 heeft de rechtsvoorganger van De Vlaamse Waterweg nv het terrein gekocht. Tussen 1971 en 1975 werden uiteindelijk de installaties van de cokesfabriek afgebroken.

Op het noordelijke terreindeel vestigde Total zich in 1976 voor de uitbating van een grote opslagplaats van brandstoffen (gassen en olie). Er was ook infrastructuur voor het laden en lossen van tankschepen en een laadplaats voor tankwagens. In 2006 werd deze exploitatie stopgezet en werden de installaties afgebroken. Enkel de verhardingen zijn nog aanwezig. Sindsdien is dit terreindeel niet meer in gebruik.

Het zuidelijk terreindeel wordt sinds 1979 tot op heden gebruikt voor industriële activiteiten, voornamelijk opslag en distributie, en is grotendeels verhard en bebouwd.

Cokesfabriek vervuilde grond en grondwater

De jarenlange activiteiten van de cokesfabriek verontreinigden de bodem van het terrein. De verontreiniging in de grond en het grondwater ontstaan door de cokesfabriek is uitgebreid onderzocht door staalnames en bestudeerd in verschillende rapporten. In 2012 maakten we een beschrijvend bodemonderzoek op voor de hele site. Dit verfijnden we in aanvullende beschrijvende bodemonderzoeken in 2017 en 2019.

We keken ook naar de impact van de latere terreingebruikers op de bodem. Vooral de exploitatie van Total na de cokesfabriek veroorzaakte bijkomende verontreiniging van minerale olie in de bodem. Ook die bestudeerden we in een beschrijvend bodemonderzoek in 2014. Die vervuiling wordt samen met de andere verontreinigingen op dit terreindeel gesaneerd.

De beschrijvende bodemonderzoeken bestudeerden naast het afperken van de verontreiniging ook het risico ervan. Modelmatige berekeningen en uitgevoerde metingen in de omgevingslucht toonden aan dat de aanwezige verontreinigingen geen toxicologisch risico inhouden bij het huidige gebruik van de terreinen. De verontreiniging houdt dan ook geen risico’s in voor de gezondheid.

Hieronder wordt de verontreiniging nader uitgelegd.

Verontreiniging door teer

Plaatselijk drong het teer in de grond. Teer kan naar beneden zakken tot ver onder de grondwatertafel. De verontreinigende stoffen in teer kunnen zich verder verspreiden doordat ze met het grondwater mee stromen. De verontreinigende stoffen in teer blijven echter plakken aan de grond en kunnen ook op natuurlijke wijze, met behulp van de aanwezige bacteriën in de bodem, worden afgebroken. Daarom stelden we een verspreiding van deze stoffen buiten het voormalige terrein van de cokesfabriek slechts beperkt vast.

Vervuiling door ijzeraarde

De aanwezige ijzeraarde werd op de site achtergelaten en wordt over een grote oppervlakte van de voormalige cokesfabriek vermengd met de bodem aangetroffen. De erin aanwezige gecomplexeerde cyanides kunnen makkelijk uitspoelen. In tegenstelling tot de stoffen die in teer aanwezig zijn, ‘plakken’ de cyanides amper aan de bodemdeeltjes. Ze worden ook nauwelijks op natuurlijke wijze afgebroken. Daardoor neemt het grondwater deze cyanides makkelijk mee. Hierdoor zijn er in de stromingsrichting van het grondwater ten oosten van de voormalige Cokeries site over een grote oppervlakte gecomplexeerde cyanides in het grondwater aanwezig.

Gebruiksadviezen

Om het veilig gebruik van het terrein te kunnen garanderen, formuleerden we op basis van het uitgevoerde onderzoek een aantal ‘gebruiksadviezen’. Zo mag je in de omgeving van de voormalige fabriek het grondwater niet oppompen en niet gebruiken als drinkwater voor mens of dier of om gewassen te besproeien. De vervuiling vormt echter geen risico bij normaal gebruik van het terrein en de omliggende percelen.

Ook Total vervuilde grond en grondwater

Verontreiniging door minerale olie

Door lekken en morsverliezen zijn er tijdens de activiteiten van Total ter hoogte van de voormalige tankenopslag en de voormalige laadkaai ook minerale olie en vluchtige aromaten in de bodem en het grondwater terechtgekomen. Ook deze componenten blijven in belangrijke mate ‘plakken’ aan de grond. Bovendien blijft olie drijven op het grondwater en lost deze slechts erg moeilijk op in het grondwater. Ook hier stelden we nauwelijks een verspreiding van deze stoffen buiten het voormalige terrein van de cokesfabriek vast.

Opstart bodemsaneringsproject

Vervuilde zones in kaart gebracht

De verontreiniging afkomstig van de site verspreidde zich in oostelijke richting tot onder de aanpalende Gaston Devoswijk en verder tot onder de landbouwgronden. De vervuiling verspreidde zich nog niet tot aan het natuurgebied dat nog verder in het oosten ligt. Op de kaart hieronder kan je zien waar de verontreinigingen zich bevinden.

Waarom is een bodemsanering noodzakelijk?

Doordat de verontreiniging voorkomt in dermate hoge concentraties, vervuilt deze nog zeer lange tijd het grondwater. Daarom is een bodemsanering noodzakelijk. Voor de cyanides is de aanpak prioritair. Aangezien deze verontreiniging door niks wordt vertraagd in de bodem en ook niet op natuurlijke wijze wordt afgebroken, vormt de verspreiding ervan op zich een risico. Indien we de verspreiding niet stoppen, worden steeds grotere volumes grondwater verontreinigd.

In het slib van de grachten ten (zuid)oosten van de site zijn verhoogde concentraties aan complexe cyanides gemeten. Dit slib is door de jaren met het water vanaf het Cokeries-terrein meegevoerd en heeft zich in de grachten afgezet. De cyanides in het slib zorgen ook voor aanwezigheid van cyanides in het water van de grachten. Deze verhoogde concentraties houden bij het huidige gebruik geen risico in voor de gezondheid. Ook niet door het eten van de eventueel geteelde gewassen of voor de dieren op de weiden. Maar de verspreiding van de verontreiniging via de beken en grachten, zeker in de richting van het natuurgebied, moeten we absoluut voorkomen. Daarom saneren we ook het slib in de grachten.

Bodemsaneringsproject in fasen

Door de huidige activiteiten op de site van Caterpillar en Saint-Gobain Weber kunnen we niet alle verontreinigingen in één keer aanpakken. Het grootste deel ervan bevindt zich binnen de omtrek van het oude fabrieksterrein, maar verspreidt zich slechts traag. Hierdoor saneren we een deel van de verontreinigingen op een later tijdstip.

Met de huidige onderzoeksgegevens stellen we nu dus de eerste bodemsaneringsprojecten op voor delen van de verontreinigingen. Een bodemsaneringsproject bestudeert de meest geschikte techniek om de verontreiniging aan te pakken. Vervolgens is een goedgekeurd bodemsaneringsproject een vergunning voor de uitvoering van de saneringswerken.

Tot slot blijven we de verontreiniging nauw opvolgen, zolang er nog geen bodemsanering is uitgevoerd voor alle aanwezige verontreinigde vlekken.

Hieronder vind je een overzicht per terreingedeelte terug.

Aanpak van de saneringswerken per zone

Saneringswerken zuidelijk deelterrein: de vijverzone

De verontreiniging met cyanides in het grondwater is het sterkst in de vijverzone. In deze zone is dus een bron van cyanideverontreiniging aanwezig. Bijkomend bodemonderzoek in en rond de vijver toonde aan dat in de grond rond en vooral ten noorden van de vijver grote hoeveelheden cyanides zitten. Deze zone is niet verhard en verdere uitspoeling van cyanides in deze zone is dan ook zeer waarschijnlijk. Gezien de omvang van de verontreiniging met cyanides in het grondwater, is het van groot belang om elke mogelijke bijkomende verontreiniging te vermijden. De grond in de vijverzone wordt dan ook prioritair gesaneerd.

Sanering grond

De vijver is een broedplaats voor dieren. Om de aanwezige dieren altijd een geschikte leefomgeving te geven, gebeuren de werken aan de vijver in twee grote fases.

• Fase 1: zomer 2022 – voorjaar 2023
  • Als voorbereiding op de graafwerken werd de begroeiing in de noordelijke helft van de vijverzone verwijderd, bouwden we een dam in het midden van de vijver en pompten we de noordelijke helft van de vijver leeg. We deden dit op een moment dat het voortplantingsseizoen van de dieren niet stoort.
  • We hebben de grond rond het noordelijke deel van de vijver weggegraven, tijdelijk ter plaatse op het noordelijk deelterrein gestockeerd, voorbehandeld en afgevoerdnaar een stortplaats wegens niet-reinigbaar. 
  • Het terrein en de vijver legden we daarna grotendeels terug aan zoals het was voor de graafwerken. De dam werd in het midden onderbroken om de vijverdelen weer te verbinden.

Deze werken worden uitgevoerd door DEME Environmental, een aannemer gespecialiseerd in bodemsaneringswerken.

• Fase 2: ongeveer 3 jaar later
  • Zodra de natuur rond het gesaneerde stuk van de vijver voldoende is hersteld als leefomgeving voor de dieren, pakken we de tweede helft van de vijver aan. De werken zijn hier minder omvangrijk, het volume te ontgraven grond is kleiner. 

Saneren vervuild grondwater

Als de bron van de cyanideverontreiniging in de grond is verwijderd, blijft in het grondwater nog steeds een aanzienlijke hoeveelheid cyanide aanwezig. De sanering van deze grondwaterverontreiniging is technisch niet vanzelfsprekend en vergt nog bijkomende studie om de optimale methode voor deze sanering te selecteren. Ondertussen wordt ook geëvalueerd, hoe groot het positief effect is van de ontgraving van de grond aan de vijver.

Zodra het effect van de verwijdering van de bron van de verontreiniging in de grond duidelijk is en de efficiëntie van de verschillende saneringsmethodes is bestudeerd, wordt de aanpak voor het grondwater in de vijverzone en daarbuiten bepaald.
 

Saneringswerken zuidelijk deelterrein: Caterpillar – Saint-Gobain Weber

Dit terrein is bijna volledig verhard en over een groot deel van het terrein worden activiteiten uitgevoerd die voor de werking van Caterpillar en Weber van groot belang zijn. Hierdoor kunnen we geen verfijnend onderzoek doen dat in de aanloop van een sanering noodzakelijk is. De verontreiniging in de ondergrond is ook niet bereikbaar om te saneren. De afdekking van het terrein betekent evenwel dat de verontreiniging niet sterk kan uitspoelen. De uitgevoerde controles op de verspreiding van de verontreinigingen in het grondwater tonen aan dat de verontreiniging als stabiel kan worden beschouwd.

Een effectieve bodemsanering is pas mogelijk wanneer de activiteiten op dit terreindeel worden stopgezet en de mogelijkheid ontstaat om gebouwen en verharding te verwijderen. Dit wordt dus doorgeschoven naar de toekomst.

Dit kan natuurlijk enkel maar indien van deze verontreiniging geen acuut risico uitgaat. Daarom wordt het verspreidingsgedrag van de verontreiniging op dit terreindeel nauwlettend opgevolgd. Indien er ten gevolge van de bodemverontreiniging alsnog een risico optreedt, zullen maatregelen worden uitgewerkt om dit risico te beheersen in afwachting van de sanering. De belangrijkste opvolgingsmaatregel bestaat eruit dat de verspreiding van de verontreiniging in het grondwater periodiek wordt gemeten. Indien een ontoelaatbare verspreiding van de verontreiniging optreedt, zal worden opgetreden.

Saneringswerken noordelijk deelterrein: ex-Total

Dit gedeelte krijgt in de nabije toekomst een nieuwe invulling voor watergebonden industriële activiteiten. De Vlaamse Waterweg nv heeft hiervoor een overeenkomst afgesloten met de concessionaris WDP en Montea. In februari 2023 werd aan hen een omgevingsvergunning verleend voor de ontwikkeling van dit deelterrein. 

Voorafgaand aan de ingebruikname van dit terrein moet de sanering ervan worden uitgevoerd.Die saneringswerken worden, conform de afspraken in de concessieovereenkomst, uitgevoerd in opdracht van de concessionaris WDP en Montea. De sanering heeft tot doel om de risico’s van de aanwezige verontreinigingen weg te nemen om het terrein terug geschikt te maken voor een industrieel gebruik.

Hoofdzakelijk bestaan de saneringswerken uit het afgraven van de verontreinigde grond en afval in de grond aanwezig. Een deel van deze grond zal een voorbehandeling ter plaatse krijgen vooraleer de afvoer ter verwerking ervan. De afvoer zal via schepen via het kanaal plaatsvinden. Het is voorzien deze werken in het voorjaar van 2023 te laten starten. Ze zullen een 15-tal maanden in beslag nemen. 
Deze werken worden uitgevoerd door DEME Environmental, een aannemer gespecialiseerd in bodemsaneringswerken.

Brownfieldconvenant

Een brownfield is een geheel van verwaarloosde of onderbenutte gronden die zodanig zijn aangetast, dat zij slechts gebruikt of opnieuw kunnen worden gebruikt door middel van structurele maatregelen.

In december 2018 hebben WDP en Montea – op dat moment kandidaat-concessionaris – een aanvraag voor een “Brownfieldconvenant” ingediend. Dit betreft een instrument van de Vlaamse Regering om administratief-juridisch en eventueel financieel te helpen een complexe problematiek op te lossen die de herontwikkeling van zo’n brownfield belemmert.

Op 2 december 2022 werd brownfieldconvenant 204_Grimbergen_Cokeries du Brabant goedgekeurd door de Vlaamse Regering.

Saneringswerken grachten

De verontreiniging van de grachten staat in verband met de vervuiling van het noordelijk deelterrein. Dit betekent dat de concessionaris van het noordelijk terrein ook de grachten zal aanpakken. Dit houdt het verwijderen van het slib in de grachten in en het afvoeren ervan voor verwerking.

Deze werken worden pas uitgevoerd nadat de saneringswerken op het noordelijke deelterrein ex-Total zijn afgerond. Op die manier kan er geen bijkomende vervuiling meer zijn van het noordelijk deelterrein op de geruimde grachten. Zodra hierover meer details gekend zijn, vind je alle info hier terug.
 

Timing en fasering 

De OVAM verleende op 23 juli 2021 het conformiteitsattest voor het gefaseerd bodemsaneringsproject voor de vijverzone. De eerste fase van de saneringswerken in de vijverzone zijn in opdracht van De Vlaamse Waterweg nv gestart in de zomer van 2022 en zijn volledig afgerond tegen mei/juni 2023. De tweede fase is voorzien na een pauze van 3 jaar.

De OVAM verleende op 10 oktober 2022 het conformiteitsattest voor het gefaseerd bodemsaneringsproject voor het noordelijke deel van de site (het voormalige Total-terrein). Deze saneringswerken, in opdracht van de nieuwe concessiehouder WDP-Montea, starten in het voorjaar van 2023 en zullen een 15-tal maanden in beslag nemen.

De OVAM verleende op 7 oktober 2022 het conformiteitsattest voor het gefaseerd bodemsaneringsproject voor de omliggende grachten. Deze saneringswerken worden in opdracht van de nieuwe concessiehouder uitgevoerd en worden afgestemd op de vooruitgang van de werken op het noordelijk deel.

Minderhindermaatregelen tijdens de werken

Het weggraven van de vervuilde grond zal voor beperkte hinder zorgen, zoals geluid, trillingen en mogelijk geurhinder. Uiteraard zorgen we ervoor dat tijdens de werken geen gevaarlijke stoffen zich via de lucht verspreiden. Dit wordt continu opgevolgd.

De aard van de aanwezige bodemverontreiniging biedt weinig andere mogelijkheden dan deze te ontgraven en in een gespecialiseerde installatie te reinigen of verwerken. Dit houdt in dat in deze zone ingrijpende graafwerkzaamheden gaan plaatsvinden. 

Er wordt gestreefd om de impact van deze werken naar de omgeving toe zo klein mogelijk te houden. De aannemer kan echter niet uitsluiten door de aard van de werken, waarbij de omstandigheden dagelijks wijzigen, er toch enige hinder onstaat. In dat geval kan de aannemer gecontacteerd worden zodat het nodige kan gedaan worden om de hinder te minimaliseren. Dat kan via: Nuijens.Joris@deme-group.com.

Hier vind je steeds een update over de actuele minderhindermaatregelen van de saneringswerken.

Wie is wie?

De Vlaamse Waterweg nv is eigenaar van het terrein en gaf studiebureau Witteveen+Bos Belgium de opdracht om de bodemonderzoeken voor de site uit te voeren, het bodemsaneringsproject voor de vijverzone op te stellen en ook de uitvoering van die saneringswerken te begeleiden en te controleren.

De Vlaamse Waterweg stelde via een openbare aanbestedingsprocedure DEME Environmental aan als aannemer voor de saneringswerken in het noordelijk deel van de vijverzone.

De concessionaris voor het noordelijk deelterrein is WDP-Montea. Zij hebben DEME Environmental aangesteld voor de uitvoering van de saneringswerken.

Heb je nog vragen?

Stel ze via regio.centraal@vlaamsewaterweg.be.

Vragen over de saneringswerken kunnen ook gesteld worden aan de projectleider van DEME Environmental via nuijens.joris@deme-group.com.